Historia Sokołowa Małopolskiego

 W 1569 roku Jan z Pilczy, Pilecki otrzymał od Zygmunta Augusta prawa miejskie dla Sokołowa i nakreślił renesansowe rozplanowanie sieci ulic z centralnie położonym obszernym rynkiem. Miasto zostało ulokowane na prawie chełmińskim, a mieszkańcy zwolnieni byli z podatków na najbliższych 20 lat. Rozwój miasta zostaje przerwany w roku 1608, kiedy to Sokołów zniszczył i ograbił Stanisław Stadnicki z Łańcuta zwany „Diabłem Łańcuckim”. Miasto rozwijało się szybko, uzyskując status prężnego ośrodka rzemieślniczego, którego wyroby szewskie, stolarskie, garncarskie, tkackie i kowalskie słynęły w całej okolicy. W roku 1641 wydany zostaje ponadto dekret powołujący do życia w Sokołowie cech wspólny obejmujący bednarzy, stolarzy, kołodziejów i garncarzy.

W roku 1657 Sokołów po raz kolejny zostaje zniszczony, tym razem za sprawą węgierskich wojsk pod wodzą księcia Siedmiogrodu, Jerzego II Rakoczego. Miasto zostaje wtedy spalone, a wraz z nim miejscowy kościół. Po 1772 Sokołowszczyzna wraz z samym Sokołowem wcielona zostaje do zaboru austriackiego. Mimo licznych tragicznych wydarzeń miasto wzrasta i w połowie XIX wieku zostaje stolicą powiatu sokołowskiego.  Niepomyślny koniec XIX wieku i pierwsza połowa wieku XX przyhamowują jednak rozwój gospodarczy miasta.

W 1863 (pożar dzielnicy żydowskiej), a następnie 25 lipca 1904 roku w wielkim pożarze, w ciągu zaledwie trzech godzin Sokołów doszczętnie spłonął, co zmusiło dużą część mieszkańców do opuszczenia miasta. Zmniejszyła się również liczba ludności żydowskiej w mieście, szczególnie tej bogatszej, która udaje się na emigrację m.in. do Stanów Zjednoczonych

Miasto po tych zdarzeniach wyraźnie podupada, a w okresie międzywojennym staje się to coraz bardziej widoczne. Likwidowane zostają urzędy, zniesiony zostaje urząd podatkowy, a w mieście nie zostaje wybudowana żadna fabryka, podczas gdy miasto leżało w obrębie Centralnego Okręgu Przemysłowego nie powstała również planowana linia kolejowa, która miała przebiegać przez Sokołów.

W 1944 roku w pobliskim lesie w Turzy NKWD przeprowadzało egzekucje żołnierzy Armii Krajowej i Narodowych Sił Zbrojnych.


Miasto od samego początku swojego istnienia wyróżniało się spośród innych z okolicy dużym placem handlowym. Było to bezpośrednio związane z nadziejami jakie wiązał dla miasta jego pierwszy właściciel Jan Pilecki. Po dziś dzień Sokołów zachował swój pierwotny układ ulic, który oficjalnie został wpisany do Rejestru Zabytków, jednak w wyniku pożarów (szczególnie tego z 1904 roku) nie przetrwało zbyt wiele budowli z dawniejszych okresów.

fot.fotpolska.eu,Sokołów Małopolski, pożar 1904

W XVII wieku Sokołów posiadał wały ziemne wraz z pięcioma bramami wjazdowymi i fosą. Ich fragmenty zachowały się obecnie jedynie w plebańskim ogrodzie oraz od strony wschodniej miasta przy ulicy Zawale. Budowa fortyfikacji była w tamtym czasie próbą obrony przeciw rozmaitym najazdom. Wcześniej miasto nękali między innymi Węgrzy oraz Tatarzy, pustosząc również okoliczne miejscowości.

W Sokołowie znajduje się również najlepiej zachowany w województwie podkarpackim nowy cmentarz żydowski i z 300 nagrobkami z XVII-XX wieku. Przy ul. Kochanowskiego na miejscu starszego cmentarza żydowskiego stoi odbudowany ohel z macewami ku pamięci sokołowskiego rabina Meilecha Weichselbauma.

Macewy na cmentarzu żydowskim, fot.wikipedia.org


Warto obejrzeć kościół parafialny pw. św. Jana Chrzciciela wybudowany w stylu neogotyckim w latach 1908–1916 według projektu Jana Sas Zubrzyckiego.


kościół pw świetego Jana w Sokołowie Małopolskim, fot.wikipedia.org



Nowy hełm wyniosłej wieży tego kościoła, zniszczonej w wyniku działań wojennych w lipcu 1944 roku projektował prof.Wiktor Zin.
W miasteczku znajduje się drugi filialny kościół pw Ducha Świętego wybudowany w II połowie XIX wieku. Na obrzeżach Sokołowa znajduje się wiele bardzo interesujących XVIII-to wiecznych krzyży i figur. W gminie znajdują się cztery zabytkowe kościoły, z których na największe uznanie zasługuje drewniany kościółek z XVII wieku w Wólce Niedźwiedzkiej.

Teren gminy leży na obszarze dawnej Puszczy Sandomierskiej, a najbardziej wartościowe fragmenty tego kompleksu leśnego zostały objęte ochroną krajoznawczą tworząc Sokołowsko-Wilczowolski Obszar Chronionego Krajobrazu. Miasto i Gmina Sokołów Małopolski posiada łagodny klimat, z niewielką ilością opadów.

W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. rzeszowskiego.